Việc chuyển dịch từ kiểm soát "tiền kiểm" (cấp phép trước khi xây dựng) sang "hậu kiểm" (kiểm tra sau khi hoàn thành) là cốt lõi của đề xuất này. Mục tiêu là đơn giản hóa quy trình, trao quyền và trách nhiệm lớn hơn cho các chủ thể tham gia thị trường. Thay vì chờ đợi sự chấp thuận từ cơ quan quản lý vốn thường chậm trễ và tốn kém, các doanh nghiệp và cá nhân sẽ được phép chủ động hơn trong khởi công. Sự thay đổi này đòi hỏi một hệ thống giám sát và chế tài mạnh mẽ hơn, đảm bảo công trình vẫn tuân thủ các quy định về an toàn, quy hoạch và kỹ thuật.

Khi gánh nặng cấp phép giảm đi, vai trò của các đơn vị tư vấn thiết kế và nhà thầu xây dựng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Họ sẽ là những người chịu trách nhiệm chính trong việc đảm bảo công trình đạt chuẩn, từ khâu thiết kế đến thi công, đúng theo quy định pháp luật. Điều này thúc đẩy sự chuyên nghiệp hóa và nâng cao năng lực của ngành xây dựng, đồng thời chuyển trách nhiệm từ cơ quan nhà nước sang các đơn vị có chuyên môn thực sự. Người dân, với vai trò là chủ đầu tư, sẽ được bảo vệ tốt hơn thông qua các cam kết chất lượng từ các đơn vị chuyên nghiệp.

Một vấn đề lớn đặt ra là xử lý các công trình đã xây dựng mà chưa có giấy phép. Chính sách mới cần có một cơ chế chuyển tiếp linh hoạt, không cứng nhắc. Thay vì chỉ dựa vào việc có giấy phép hay không, cần đánh giá thực chất ba yếu tố then chốt: quy hoạch, kỹ thuật và an toàn. Nếu công trình đáp ứng các tiêu chí này và không vi phạm nghiêm trọng, nên xem xét hợp thức hóa bằng cách cho phép nộp phạt hoặc bổ sung các yêu cầu còn thiếu, đặc biệt là nghiệm thu phòng cháy chữa cháy (PCCC) để công trình có thể đi vào vận hành hợp pháp. Ưu tiên hàng đầu là sự an toàn và lợi ích xã hội.

Chính sách miễn giấy phép không thể áp dụng rập khuôn cho mọi nơi. Ở đô thị, nơi mật độ dân cư cao và công trình phức tạp (chung cư mini, nhà hàng, khách sạn), yêu cầu về kỹ thuật và an toàn là tuyệt đối, cần có sự tham gia của các đơn vị chuyên nghiệp. Ngược lại, ở nông thôn hoặc vùng sâu vùng xa với nhà cấp bốn, nhà lán trại đơn giản, có thể áp dụng các mẫu nhà tiêu chuẩn do Nhà nước ban hành, cho phép người dân tự xây mà không cần thủ tục phức tạp, miễn là đảm bảo an toàn cơ bản.

Bãi bỏ giấy phép không đồng nghĩa với buông lỏng quản lý. Thay vào đó, nó là một sự chuyển đổi từ kiểm soát hành chính nặng nề sang một mô hình dựa trên thị trường, nơi trách nhiệm được xã hội hóa và tuân thủ các chuẩn mực kỹ thuật là tối thượng. Thành công của cải cách này phụ thuộc vào việc Nhà nước ban hành các tiêu chuẩn rõ ràng, minh bạch, cùng với một hệ thống kiểm tra và hậu kiểm đủ mạnh để xử lý nghiêm minh mọi sai phạm. Chỉ khi kỷ cương và minh bạch được đặt lên hàng đầu, cải cách mới thực sự mang lại lợi ích cho toàn xã hội.